Rahip Brunson krizi
Eylül 2016’da İzmir Diriliş Kilisesi Rahibi ABD vatandaşı Andrew Craig Brunson’un ‘milli güvenliği tehdit eden faaliyetlerde bulunduğu’ iddiasıyla eşiyle birlikte sınırı dışı edilmesine karar verildi. Ancak gizli bir tanığın verdiği ifade sonrasında Brunson, ‘Gülen ve PKK bağlantılı’ olduğu gerekçesiyle tutuklandı. Mayıs 2017’de Trump-Erdoğan Washington’daki görüşmesinde Brunson konusu gündeme geldi.
Ver papazı, al papazı
Bu görüşmeden 4 ay sonra Erdoğan, “Diyorlar ki, papazı bize verin. Bir papaz (Gülen) sizde var. Siz onu bize verin biz de onu yapalım yargıda gereğini size verelim” dedi. Mart 2018’de Brunson için müebbet hapis cezası istendi. 16 Nisan’da ilk duruşma yapıldı. Trump; “Papaz Brunson Türkiye’de zulme uğruyor” dedi.
Sonuçlarına katlanırsınız
ABD Başkan Yardımcısı Mike Pence “Brunson’u hemen serbest bırakın ya da sonuçlarına katlanmaya hazır olun’’ mesajı yayınladı. Trump ise ”Brunson’ın uzun süreli tutukluluk hali sebebiyle Türkiye’ye geniş yaptırımlar uygulanacak’’ dedi. Erdoğan ‘’Bu can bu bedende o teröristi alamazsınız’’ cevabı verdi. Ama Brunson tahliye edildi.
İki bakan kara listede
1 Ağustos 2018’de ABD; Brunson’ın bırakılmamasında payları olduğu gerekçesiyle dönemin İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve Adalet Bakanı Abdulhamit Gül’e yaptırım uyguladı. İki bakanın ABD’deki mal varlıklarına el konulması, ülkeye girişlerinin ve ABD ile tüm ticari ilişkilerinin dondurulması kararı verildi.
Yaptırım tehdidi, F-35’ler
Yardımcısı Wess Mitchell ise Brunson’un serbest bırakılmaması halinde “Türkiye için sonuçları olabilir” tehdidinde bulundu. Daha sonra F-35 uçaklarının teslimatı Brunson’un serbest bırakılmasıyla anılmaya başlandı. Türkiye, ortağı olduğu F-35 projesinden çıkarıldı, parasını ödediği halde uçakları alamadı.
Kudüs’ü başkent yaptırdı
Trump, 2017 yılında aldığı kararla Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıdı ve Tel Aviv’deki ABD Büyükelçiliği’ni Kudüs’e taşıdı. Erdoğan, bu kararı ‘bölgedeki barışı baltalayan tehlikeli bir adım’ diye niteledi. Ve Türkiye, İslam İşbirliği Teşkilatı’nı (İİT) olağanüstü toplantıya çağırdı. Karar, bölgede gerilimi artırarak yeni diplomatik gerginliklere neden oldu.
‘Aptallık etme’ mektubu
Suriye’deki gelişmeler de iki ülkeyi karşı karşıya getirdi. Türkiye’nin Barış Pınarı Hareketi yaptığı tarih olan 9 Ekim 2019’da Trump, diplomatik kuralları hiçe sayarak Erdoğan’a bir mektup gönderdi ve “Sayın Cumhurbaşkanı, gelin iyi bir anlaşma yapalım! Binlerce kişinin öldürülmesinden sorumlu tutulmak istemezsiniz ve biz de Türk ekonomisini mahvetmekten sorumlu olmak istemeyiz ve bunu yaparız. Size bunun bir örneğini Pastör Brunson olayında yaşatmıştım. Eğer iyi şeyler olmazsa, tarih sizi sonsuza dek bir şeytan olarak görür. Sert adamı oynama. Aptallık etme! Seni sonra arayacağım” dedi.
ABD konsolosluk çalışanı
ABD’nin İstanbul Başkonsolosluğu’nda çalışan Metin Topuz Eylül 2017’de teröre destek suçlamasıyla tutuklandı. Washington, Türkiye’ye vize kısıtlaması getirdi. Türkiye de Amerikan vatandaşlarına vize verme faaliyetlerini kısıtladı. Taraflar arasında yapılan diplomatik görüşmelerin ardından, vize kısıtlamasını Ocak 2018’de kaldırdı. Topuz, 2020 yılında 8 yıl 9 ay hapis cezasına çarptırıldı. Kasım 2023’te tahliye edildi.
S-400 yaptırımları
Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini alması NATO’daki yeri ve ABD ile ilişkilerinin seyri açısından en önemli kırılmalardan biri oldu. Trump, Türkiye’nin S-400 sistemlerini almasından Obama yönetimini sorumlu tutup, Erdoğan’ın açıklamalarını haklı bulduğunu kaydetse de NATO müttefikine karşı yaptırım almak zorunda kaldı.
Korumaların dayak krizi
Erdoğan, 2017’de Washington’u ziyaret ettiği sırada Büyükelçilik önünde aralarında terör örgütü bağlantılı olan kişilerin olduğu bir grup protesto yaptı. Erdoğan’ın korumaları protestocuları dövdü. Kavga iki ülke arasında krize neden oldu, açılan davada Erdoğan’ın 15 koruması hakkında yakalama kararı çıkarıldı.
YPG’ye TIR dolusu silahlar
Suriye’DE Türkiye’nin ‘PKK’nın Suriye kolu’ olarak tanımladığı PYD-YPG’yi, ABD ise ‘Suriye Demokrasi Güçleri’ diye tanıyor. ABD, YPG’ye tırlarla silah yardımı yaptı. Erdoğan sık sık tırların görüntüsünü gündeme getirdi, “Böyle müttefiklik olur mu?” diye sordu. ABD ‘Terörist general’ Mazlum Kobani’yi meşru muhatap kabul edip defalarca teşekkür etti.
Halkbank davası
Halkbank’ın İran’a yaptırımların delinmesinde aracılık ettiği suçlaması iki ülke ilişkilerinde başka bir krize neden oldu. İran asıllı Türk vatandaşı Reza Zarrab 2016’da ABD’de tutuklandı. Zarrap, Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Hakan Atilla’yı suçladı. 2017’de ABD ziyaretinde Atilla tutuklandı ve 28 ay hapis yattı. Halkbank davası, ‘rafta’ bekletiliyor.
Haber/Kaynak: Burhan Akdağ